Nastolatek w skórze 40-latka, czyli jak wspierać rodziców młodych-gniewnych 😏

Aby zrozumieć nastolatka,
spróbuj dostrzec nastolatka w jego rodzicach.

     Okres adolescencji jest pełen paradoksów.

     I nie chodzi mi tym razem o galopujące zmiany w organizmie nastolatków, ale o chaos w rodzinie. Jako nauczyciele czy wychowawcy pochylamy się nad zbuntowanym albo wycofanym uczniem, wspieramy go w trudnym dla niego okresie, staramy się słuchać, rozumieć, pomagać w rozeznaniu jego trudności, dylematów, paradoksów. Tymczasem zbyt często gubimy rodziców, właśnie zagubionych, przerażonych, zalęknionych, sfrustrowanych i obwiniających się za domowe wojenki. Wypisz, wymaluj - mamy nastolatków w ciałach czterdziestolatków!

     Często rozmawiam z rodzicami nastolatków. Jako psycholog, terapeuta, wychowawca, nauczyciel, jednak przede wszystkim jako człowiek. Schemat jest ten sam. Rodzic chce, ma dobre intencje, szuka rady i wsparcia, złotego środka, czegokolwiek, co poprawi sytuację. Jaki efekt? Niesatysfakcjonujący, niestety. Mimo dobrych chęci, domowe piekiełko trwa i ma się dobrze.

[il. A. Dubois. I. Filliozat, Już się nie rozumiemy!]

     Aby rodzic mógł efektywnie działać, sam musi najpierw zrozumieć nastolatka, ale nie tego, który mieszka pod jego dachem, a tego, który nadal w nim siedzi. Często bowiem to, co w przeszłości nierozwiązane, utrudnia dorosłym ludziom ich funkcjonowanie. Nastolatek, który w okresie adolescencji był w wojnie z rodzicami i nie zakopał toporu wojennego, już jako dorosły topór ten wykopie do walki z własnym nastoletnim dzieckiem. Najczęściej frustrować go będą te zachowania, z którymi walczyli jego rodzice, te, których rodzice nie akceptowali, nie szanowali, nie przyznawali statutu wolności.

     Pójdźmy o krok dalej. To nie tylko dotyczy rodziców. Ten brak zrozumienia dla tkwiącego wciąż w nas nastolatka przynosi fatalne skutki i w szkole, bo iluż dorosłych nauczycieli swoje nierozwiązane konflikty przenosi na uczniów, nie mając nawet świadomości działania takiego mechanizmu! Jak wobec tego nauczyciel czy wychowawca może wspomóc rodzica, jeśli sam potrzebuje wsparcia?

     Nie jest to przegrana sprawa. Autorefleksja, wgląd w samego siebie, odważne spojrzenie na własne lęki i akceptacja swoich słabości to pierwszy krok, by wyjść z błędnego koła. Może pomóc rozmowa ze specjalistą, a można sięgnąć po literaturę. Aby zrozumieć samego siebie, warto przeczytać fragment książki Isabelle Filliozat Już się nie rozumiemy! Jak przeżyć czas trzaskających drzwi poświęcony rodzicom nastoletnich dzieci.

Co łączy wszystkich rodziców nastolatków?

    Po pierwsze, i oni, i ich dzieci przechodzą kryzys: dorośli wieku średniego, młodzież nastoletniego buntu. Jedna i druga strona poszukuje odpowiedzi na te same pytania: kim jestem, jak będzie wyglądać moje życie, jaką rolę będę pełnić, itd. Mimo że zmagają się z podobnymi problemami, wzajemnie siebie nie rozumieją.

     Po drugie, i rodzice, i nastolatki odizolowują się i są przekonani, że nikt ich nie rozumie. Dzieci zamykają się w pokoju, rodzice w swoim świecie. Jest i na to recepta - na samotność dorosłych dobrze działa wzmocnienie więzi w partnerem, rodziną czy przyjaciółmi. Intymne rozmowy, spotkania w gronie przyjaciół niwelują poczucie pustki. Zaopatrzeni w dobre relacje rodzice są w stanie odważnie spojrzeć na swoje emocje, uczucia, reakcje i w nich właśnie poszukać rozliczenia się z własną przeszłością, ze zbuntowanym, poranionym nastolatkiem, który wciąż w nich siedzi.

     Po trzecie, pogodzenie się z myślą, że przestali być potrzebni nie jest łatwe. Często rodzicom wydaje się, że ich dziecko dostrzega w nich jedynie portfel. I mimo że sygnały płynące z zewnątrz mogą w takim przekonaniu utwierdzać dorosłych, dziecko, bez względu na wiek, postrzegać będzie rodziców jako bezpieczną bazę. W najtrudniejszych chwilach dziecka to rodzice będą lotniskowcem, który zapewni schronienie.

     Brak posłuchu czy posłuszeństwa to kolejny problem, którego rodzice nie potrafią rozwiązać. Uciekają się wtedy do systemu kar i nagród, przykręcają młodemu śrubkę, ale efekt jest przeciwny do oczekiwanego. Im bardziej bowiem rodzice będą wciskać w swoje ramy potomka, tym bardziej on będzie te granice łamać. To czas, kiedy autorytaryzm po prostu trzeba odstawić do lamusa, jeśli chcemy towarzyszyć nastolatkowi. Co więcej, to jest dobry moment na autorefleksję. Może warto posłuchać nastolatka, który po nałożeniu ograniczenia na korzystanie ze smartfona czy komputera, potrafi wykrzyczeć rodzicowi prawdę (Tak?! A ty to możesz ciągle siedzieć na laptopie?), nawet jeśli dotyczy ona obowiązków służbowych.

     Dorośli oczekują od swoich latorośli, że te będą otwarcie opowiadać o swoich emocjach i uczuciach, a sami nie potrafią przyznać się do strachu i lęku o własne dziecko. To kolejna cecha rodziców nastolatków. Drżą ze strachu w obawie przed realizacją najgorszych myśli, kiedy dziecko wychodzi z domu, by spotkać się ze znajomymi. Nie mogą zasnąć, kiedy młodzież spóźnia się z powrotem, bo dobrze się bawi w nocy u znajomych i nie patrzy na zegarek. A kiedy już kamień z serca im spada, bo potomek wrócił do domu cały i zdrowy, zamiast powiedzieć mu, jak bardzo się bali, dają upust swojej frustracji i przerzucają na dziecko nieumiejętność radzenia sobie z nieprzyjemnymi emocjami. A tak niewiele potrzebują, kiedy czują narastający w nich lęk. Wystarczy przytulenie się do małżonka, spacer z psem, miła rozmowa z kimś, kto jest obok. Wystarczy odrobina pozytywnych uczuć i poprawienie nastroju, a wzrost oksytocyny zadziała jak machnięcie czarodziejską różdżką i... lęk zniknie.

     Zachowanie nastolatków to test na cierpliwość i wytrzymałość nerwową dorosłych. Rodzicom po prostu puszczają nerwy, kiedy to, co mówią bądź robią ich nastoletnie dzieci, interpretują jako działanie ukierunkowanie przeciwko nim właśnie. A który nastolatek, mający trudności z kontrolą emocjonalną, rozeznaniem we własnej sytuacji i przewidywaniem konsekwencji swoich działań świadomie i celowo uderza w tych, przy których czuje się bezpiecznie? To problem rodziców, którzy nadinterpretują zachowania młodzieży, zamiast wykorzystać szansę na nauczenie swojego dziecka radzenia sobie z sytuacją stresową. Wystarczy kilka głębszych wdechów, prosty komunikat, opisujący to, co się dzieje z ciałem, i pozycja siedząca, by przywrócić spokój rozmowy. Tą dojrzałością powinni wykazywać się rodzice, bo ich dzieci jeszcze tej umiejętności nie posiadają. I mimo że wydaje im się, iż zbuntowany potomek odrzuca wszelkie rady i naukę, z tej z pewnością skorzysta. Jeśli rodzic nie złapie zdrowego dystansu, nie zmieni perspektywy, jego reakcje będą wyolbrzymione.

     Traktowanie nastolatków jak cykających bomb to kolejna cecha rodziców, ale również i innych dorosłych. Rodzice mają wrażenie, że stąpają po kruchym lodzie - nie są w stanie przewidzieć, kiedy ten pęknie. Brak zaufania wobec młodych wynika nie tylko z automatycznego przypisywania nastolatkom skłonności do łamania zasad, narażania się na ryzyko czy przyjmowania postawy buntowniczej, ale również z projektowania przez dorosłych własnych doświadczeń z okresu adolescencji. Pamięć rodziców nie będzie im sprzyjać, jeśli skupią się oni na swoich zranieniach z przeszłości, z towarzyszących tamtemu okresowi trudności, niepewności, samotności, agresji, napięcia, lęków, itd. Jeśli rodzice nie opatrzą ran swojemu wewnętrznemu nastolatkowi, trudno będzie im znaleźć wspólny język z dorastającym dzieckiem. A wystarczy tak niewiele. Uważne spojrzenie w siebie, akceptacja swoich wstydliwych stron, okazanie samemu sobie miłości i szacunku, a także posłanie uśmiechu to tego, który w nas siedzi, jak i tego, którego codziennie mijam - w domu, w pracy, na ulicy. Nastolatkowie są łakomi szczerego i pełnego szacunku spojrzenia z towarzyszącym mu ciepłym uśmiechem. I jak pięknie potrafią odwdzięczyć się rozpromienioną twarzą i dobrym słowem (Ślicznie dziś pani wygląda!).

      Ostatnia kwestia, łącząca rodziców nastolatków, to niezgodność metod wychowawczych, zarówno w małżeństwie, jak i we współpracy ze szkołą. I tu przychodzi nam z pomocą neurobiologia - mózg ludzki zdeterminowany jest przeżyciami z dzieciństwa. Jako nastolatkowie dość często zarzekaliśmy się, że nie będziemy jak nasi rodzice, tymczasem biologia płata nam figla, bo wzór rodzica, jaki został zapisany w naszych mózgach, jest tym, którego sami doświadczaliśmy. Jeśli to sobie uzmysłowimy, łatwiej nam będzie zrozumieć samych siebie i swoich rodziców. Nikt bowiem nie rodzi się rodzicem. Nie trzeba też być rodzicem doskonałym. Nasze dziecko bowiem potrzebuje jedynie wystarczająco dobrego rodzica. I warto pamiętać, że kochający rodzic to mądry rodzic. Taki, który poszukuje, taki, który pyta, i taki, który chce słuchać. 

* * *

     Można widzieć szklankę do połowy pustą, a można zobaczyć tę samą szklanką do połowy pełną. Okres adolescencji jest trudny dla nastolatka i dla jego rodziców, ale dobrze przeżyty przynosi również dorosłym piękne dary. To taka druga szansa dla rodziców, bo refleksyjne i świadome towarzyszenie nastolatkowi daje dorosłemu wiele: i łagodniejsze przechodzenie przez kryzys wieku średniego, i rozeznanie we własnym działaniu (rozwój zawodowy, ustalenie kierunków zmian, wytyczenie nowych, ambitnych celów), i wzmocnienie więzi z małżonkiem (bo kto lepiej zrozumie, jak nie drugi rodzic, przechodzący trudny okres nastolatka), a nawet przeciwdziałanie syndromowi pustego gniazda, samotności, rozżalenia, frustracji czy depresji.

     Kalkulacja jest prosta - jeśli z miłością, akceptacją i szacunkiem wobec nastolatka przejdziemy jako rodzice (i jako nauczyciele też!) ten trudny okres, więcej dostaniemy niż stracimy!

Co zatem czynić?

Uwolnij swojego wewnętrznego nastolatka,
by dać wolność temu, który potrzebuje Twojej miłości, akceptacji, szacunku.
I po prostu... bądź 😊